We beleven een haast mystieke ervating in de nabijheid van het Lam Gods in Gent. Maar de gedachten aan dat andere, het vijfde lam zijn nooit ver weg.
Net op de dag dat we in Gent het Lam Gods gaan bekijken, krijgen we bericht dat het lammetje dat onze neef en nicht met de hand probeerden bij te voeden, is overleden.
Het is niet meer dan een cynisch toeval, maar toch zijn Dicky en ik nog met onze gedachten bij het kleine lammetje als we op weg gaan naar de Sint Baafskathedraal in hartje Gent. Het zielige diertje dat het helaas niet trok, is voorlopig meer in onze gedachten dan het grote en machtige Lam van God dat we straks in al zijn heerlijkheid en grootsheid zullen aanschouwen.
In de vijftiende eeuw schilderden de gebroeders Hubert en Jan van Eyck het ‘Lam Gods’ voor het altaar van de Sint-Baafskathedraal van Gent. Het werd een spektakelstuk, volgens velen het mooiste religieuze kunstwerk ooit vervaardigd. Op twaalf eikenhouten panelen werden tal van bijbelse verhalen en iconen afgebeeld. De ongeletterde middeleeuwers lazen dat als een stripverhaal, maar voor de moderne mens zijn al die figuren en symbolen veel moeilijker te begrijpen. Er zijn honderden en honderden boeken over geschreven, wie er meer over wil weten kan ook op Wikipedia terecht. Daar lees je dat het altaarstuk gedurende de bijna zes eeuwen van zijn bestaan talloze malen is beroofd, het werd bijna weggegeven, er zijn panelen doormidden gezaagd en op allerlei manieren beschadigd, het ging bijna in vlammen op, maar het grote wonder is dat het Lam Gods heden ten dage nog volkomen compleet in de Sint Baaf staat. Op één paneel na: ‘De Rechtvaardige Rechters’, dat in 1934 werd gestolen en nooit is teruggevonden. Om dat goed te maken, is pal naast de kathedraal een café geopend dat de naam De Rechters heeft gekregen en waar zowat elk denkbaar Belgisch bier is te bestellen.
Onze eerste kennismaking met het Lam Gods in Gent dateert van drie jaar geleden. Het was nogal een teleurstelling. We stonden in een van de zijruimtes in de Sint Baaf. Om ons heen verdrongen tientallen mensen zich om zo dicht mogelijk bij het kunstwerk te komen, dat gelukkig veilig achter dik glas was opgesteld. Er hing een bordje met ‘Stilte aub’, maar daar trok niemand zich wat van aan. Het gekakel was niet van de lucht; mijn vader zou het een ‘jodenkerk’ hebben genoemd, dat mocht nog toen hij leefde.
De vrijwilliger die achter het tafeltje zat om toezicht te houden, hief vertwijfeld zijn handen op toen Dicky hem hierover aansprak. Pas toen zij zelf keihard ‘ssssst’ siste, hield het geroezemoes op. Voor enkele ogenblikken.
Het mystieke lam kon daar niet tegen op. Terwijl het op het paneel vlak voor ons werd aanbeden door kerkelijke en wereldlijke vorsten, slaagde het er niet in iets van het wonder door het dikke glas en de herrie heen naar ons over te brengen. Het kunstwerk zat nog midden in het proces van restauratie, wat ook niet hielp. Op de plaats van het paneel De Rechters was een spiegel geplakt.
Dat moest je zien als kunst, had even eerder een vrijwilliger me verteld. Hij zat achter het loket waar je tickets kon kopen om het Lam Gods te mogen bekijken. Door die spiegel zag je jezelf in het verheven altaarstuk en daar moest je dan over nadenken. Hoewel hij zijn taak als vrijwilliger zeer was toegewijd, haalde hij er zijn schouders over op.
Hij overhandigde me twee kaartjes. Hij was een vroom katholiek, vertelde hij me, en juist daarom had hij moeite met de manier waarop het Lam Gods in de Sint Baafskathedraal stond opgesteld.
“Weet u wat het is”, zei hij. “Het is een attractie geworden. Het is geen gewijd kunstwerk meer waarvoor je eerbiedig neerknielt. Het is van het altaar gehaald en je koopt er een kaartje voor om het te bekijken.” Het Lam Gods, zo legde hij uit, is daardoor van een religieus tot een seculier kunstwerk geworden. Je hoefde het van hem ook niet in stilte en eerbied meer te benaderen. Niet dat hij het nu geweldig vond dat de toeristen erbij stonden te kakelen — het altaarstuk staat immers nog altijd in de kerk — maar het stoorde hem ook niet echt.
Nu zijn we met vier vrienden terug in Gent en gaan we het Lam Gods voor de tweede keer bekijken. De restauratie is voltooid, we zijn benieuwd hoe het geworden is. Voor onze vrienden is het de eerste kennismaking met het altaarstuk, ik waarschuw hen alvast maar dat het kan tegenvallen en dat het dringen wordt voor het meesterwerk van de gebroeders Van Eyck.
Opnieuw worden we verrast, maar nu in positieve zin. Het lam is verplaatst naar een andere ruimte. We moeten wachten voor we bij het loket worden toegelaten waar de kaartjes worden verkocht. Dicky kijkt zuinig als ze ziet dat ze liefst 12,50 euro kosten, maar als we even later oog in oog staan met het Lam is elke gedachte aan aardse goederen meteen verdwenen.
Het Lam straalt. Het is weer precies zo kleurrijk en glorieus als toen de inwoners van Gent het in de vijftiende eeuw voor het eerst zagen. Het aanbeden Lam is de centrale figuur in het veelluik, je kunt je ogen er niet van af houden. Het te aanschouwen is een mystieke ervaring.
De restauratie heeft het wonder herschapen. Over een afstand van bijna zes eeuwen en door gepantserd glas heen kijkt het me aan. Hubert en Jan van Eyck schilderden een meesterwerk dat tijd en ruimte overbrugt. De hand van de restaurateur heeft het hersteld in de kleuren en de pracht van 1430. De symboliek van het lam, ’dat alle zonden wegneemt’, zegt me niets. Maar dit lam weet me wel diep te ontroeren. Zodanig zelfs dat ik maar weinig aandacht heb voor het verdwenen paneel 'de rechtvaardige rechters'. Het spiegelglas is weggehaald, het heeft plaatsgemaakt voor een in de vorige eeuw gemaakte kopie.
Ik weet er niet zo goed raad mee. We besluiten maar een biertje te kopen in café De Rechters.
 |
Als we weer in Holland zijn, horen we hoe het is afgelopen met het vijfde lammetje in Loenen. Het wilde niet drinken, of moeder schaap had onvoldoende melk. Wim voedde het om de zoveel uur bij uit de fles, hij zette zelfs de wakker om het ritme ’s nachts vol te houden.
Het leek even aan gewicht te winnen, maar moest daarna toch via het infuus gevoed worden. Uiteindelijk is het bezweken.
Een lam is klein en kwetsbaar. Maar sommige lammeren zijn kwetsbaarder dan andere lammeren.
- Informatie over de restauratie van het Lam Gods op de website van de NOS
- De website van de Sint Baafskathedraal
