Slapen op de vulkaan

De vakantie overleefd? Gefeliciteerd. Reizen naar verre oorden kunnen ook slecht aflopen. In Pozzuoli bij Napels waren wij in 2006 dicht bij de hel.

Midden in de nacht werd ik wakker en ik wist meteen: dit is de laatste keer dat ik gekampeerd heb.

Het was nog wel een van de fijnste campings waar we ooit hadden gestaan in Italië, een land waar het kamperen vooral een activiteit is van grote families uit de stad. Precies op het moment dat de zon ondergaat en wij in de slaapzak kruipen, worden ze actief in de naastgelegen tent met ingebouwde IKEA-keuken – ik verzin dit niet – en barbecue. Al snel kringelen dan de heerlijke geuren van brandend vlees ons koepeltentje binnen en kunnen wij de discussies in vet zuidelijk dialect aanhoren. Dat duurt tot een uur of twee, half drie. 

Niets van dit alles hier. Op deze camping vlak bij Napels was het rustig. Er stonden kleine tenten, er waren niet te veel Hollanders. We stonden op een bomenrijk plekje. De nazomer van 2006 was zeer aangenaam. Op enkele tientallen meters van onze tent was een schoon zwembadje, omzoomd door rijen cactussen met rozerode vruchten waar we er af en toe eentje van plukten en smakelijk opaten. Nee, we hadden alle reden om tevreden zijn over de Campeggio Internazionale Vulcano Solfatara in Pozzuoli, vlak bij het huisje aan de via Solfatara 6 waar filmster Sophia Loren was opgegroeid. 

Niet alleen vanwege de Italiaanse diva was Pozzuoli een historische plaats. Hier liet in het jaar 60 het schip zijn ankers vallen waarmee de apostel Paulus, waarschijnlijk in gezelschap van zijn vriend en mede-apostel Lucas, op weg was naar Rome, waar keizer Nero hem moest berechten. In Puteoli, zoals deze belangrijke Romeinse graanhaven destijds heette, bleef hij een week logeren bij christenen. Het was de vierde en laatste grote reis van de apostel, die door velen wordt beschouwd als de stichter van het christendom.

Misschien, zo bedacht ik terwijl ik in mijn slaapzak in het donker staarde, heeft Paulus deze camping wel bezocht. Weliswaar was de kampeerplaats er in het jaar 60 nog niet, maar er waren  op deze plaats geneeskrachtige bronnen, waar veel Romeinen op afkwamen in de hoop op  verlichting van allerlei kwalen. Paulus kon anderen beter maken simpel door hun de hand op te leggen, maar was niet in staat zichzelf te genezen van de ‘doorn in zijn vlees’ die hem danig kwelde. Zijn gebeden hielpen niet – hij had de Heer drie maal, zonder succes, aangeroepen – dus wie weet hebben zijn vrienden hem gebracht naar deze plaats, die die bij de Romeinen bekendstond als het 'Forum Vulcani': het Forum van de Vulkaan.

Een paar meter onder ons borrelde, brandde en gistte het 

Inderdaad, we sliepen boven op een vulkaan. Een paar meter onder ons borrelde, brandde en gistte het. We bevonden ons in de Campi Flegrei, de Brandende Velden, boven op een supervulkaan. Een vulkaan die sliep maar elk ogenblik, net als ik zojuist in deze koele nacht, kon ontwaken. Op de camping leek alles rustig. Maar naast het kampeerterrein, op de andere helft van het dunne korstje op de brandende hel, was een andere plaats die niets lieflijks had. Gisteren hadden Dicky en ik op dat deel rondgelopen. Twee minuten van ons tentje passeerden we een hekje en stonden we midden in een gruwelijk oord.

Het stonk er.

Het stonk naar zwavel, de geur van de duivel die met een gloeiende drietand achter me stond om me naar voren te drijven, in de richting van de borrelende poelen. Solfatara, de naam is afgeleid van solfa, zwavel, en terra, aarde. Het was het meest troosteloze landschap dat ik ooit had gezien. Borrelende poelen van grijze blubber, afgezet met hekken van kippengaas. Fumarolen, oranje-rode gaten in de grond, waar de slechte adem van de Solfatara in de vorm van stoom naar buiten kwam.

Dicky knielde en legde haar hand op de grond. “Helemaal warm”, zei ze verbaasd. Ik hoopte dat ze voorzichtig zou opstaan. Ik herinnerde me het ‘aisie liddere’ wat we vroeger in Zaandam deden, als de jongens dansten op zwak ijs dat in de sloten lag, tot de ijsvloer begon te golven en een of meer jongens erdoorheen zakten.

De overkant, de rand van de krater, was begroeid met hetzelfde frisse groen als het gedeelte waar onze tent stond en waarnaar ik nu al terug verlangde. Glazen bollen met meetapparatuur lagen verspreid over de vlakte, de vulkaan werd permanent gemonitord.

Dat is de Italianen wel toevertrouwd. Wat er over vulkanen te weten valt, weten ze. Een aantal van de meest actieve vulkanen van Europa bevindt zich hier, in Italië. De Etna op Sicilië, de Stromboli en de Vulcano op de Eolische Eilanden, vlak bij Napels de Vesuvius en – verreweg de gevaarlijkste – de Campi Flegrei, waar wij ons nu bevonden. De Vesuvius kwam zo’n twintig jaar na het bezoek van Paulus en Lucas aan deze regio tot een vernietigende uitbarsting. De top van de vulkaan werd de lucht in geslingerd en de nabij gelegen Romeinse stadjes Pompeii en Herculaneum werden bedolven onder as en lava. Volgens schattingen kwamen daarbij zestienduizend mensen om het leven.  

De Campi Flegrei zijn veel gevaarlijker dan de Vesuvius. Met hun ondergrondse kraters beslaan ze een gebied van wel honderd vierkante kilometer. Door uitbarstingen van veertigduizend respectievelijk twaalfduizend jaar geleden werd het complete landschap herschapen en ontstond wat nu de Baai van Napels heet. Lang geleden? De kans op nieuwe uitbarstingen is vandaag nog net zo groot als toen – vandaar die actieve monitoring door de Italiaanse vulkanologische dienst. In augustus nog werd het gebied opgeschud door meer dan honderd aardbevingen en kwam de bodem met centimeters omhoog. 

In de stad Napels woonden op 1 januari 2023 ruim 913.000 inwoners. Mochten de Campi Flegrei tot een uitbarsting komen, dan worden allereerst de gasten van de Campeggio Internazionale Vulcano Solfatara verzwolgen. Maar ook de levens van alle 913.000 inwoners van Napels staan op het spel. 

Wie denkt dat in Italië vervolgens een ordentelijk rampenplan uit de kast wordt gehaald, is nooit geweest in dit prachtige land, waar vrijwel niets goed is geregeld en het meeste bij toeval goedkomt. Er is een rampenplan dat voorziet in de geordende evacuatie van een half miljoen mensen die in de ‘rode zone’ wonen. Maar er is niemand die gelooft dat het zo zal gaan. 

Binnen enkele uren zullen de wegen verstopt raken met de auto’s van de honderdduizenden die op de vlucht slaan. De meesten zullen naar het schijnbaar veiliger noorden willen, maar Italië, vooral het zuidelijk deel, is een relatief smal land waar niet heel veel snelwegen zijn. Er zullen veldslagen ontstaan tussen wanhopige automobilisten op de Autostrada. Talloze mensen zullen de dood vinden, nog voordat de aswolk uit de vulkaan zich over Europa gaat verspreiden, waardoor de temperatuur op het continent jarenlang zal dalen.   

Het moest nu maar afgelopen zijn met het kamperen 

Het waren niet al deze sombere gedachten waardoor ik op deze nacht in september 2006 besloot dat ik nooit meer zou gaan kamperen. Ik moest plassen. Moeizaam rolde ik van het luchtbed af. Stikdonker was het gelukkig niet. Vlak bij onze tent stond een kleine lantaarnpaal die het wat makkelijker maakte voor de kampeerder die bij nacht aandrang voelde.  Maar terwijl ik op handen en voeten uit mijn slaapzak kroop, dacht ik opeens: ben ik hier nou zestig voor geworden? Om midden in de nacht in mijn pyjama naar een openbaar toiletgebouw te lopen? We waren toch niet zo armlastig dat we geen nette hotelkamer of, beter nog, een vakantiehuisje van Belvilla konden huren? Meer dan dertig jaar hadden we, met kleine en grote tenten, door Europa gezworven, met en zonder kinderen. In deze nacht kwam die zwerftocht abrupt tot een einde, het was mooi geweest. 

De Campi Flegrei zijn tot ver in de Middeleeuwen bezocht vanwege de vermeende heilzame werking van de vieze stoom die er uit de poelen kwam borrelen. Bezoeken kun je de op aarde neergedaalde maanvlakte niet meer. In 2017 werd wandelen in het kratergebied verboden nadat drie mensen, een elfjarige jongen en zijn ouders, in een onbeveiligde kloof vielen en omkwamen.

De apostel Paulus reisde na zijn verblijf van een week in Puteoli door naar Rome, waar hij twee jaar huisarrest kreeg maar wel gasten mocht ontvangen en zelfs het geloof kon verkondigen. Hoe hij precies aan zijn einde is gekomen, staat niet vast. Volgens de traditie werd hij inderdaad door keizer Nero berecht en daarna onthoofd, maar het kan ook zijn dat hij en de apostel Petrus zijn omgebracht tijdens de christenvervolgingen onder Nero. In ieder geval kwamen ze nooit terug uit Rome.

Beelden uit de hel op aarde

Foto's uit 2006 van de Solfatara naast, of deel uitmakend van de Campeggio Vulcano Solfatara