Jacques den Boer

Spionnen in de journalistiek! Het verhaal van crime-reporter Bas van Hout, die zaken deed met de geheime dienst, kwam mij erg bekend voor. Al in 1979 speelde een spionnenaffaire bij het blad waar ik werkte. Het hoofdstuk over NieuwsNet krijgt een onverwacht vervolg: Cor Groeneweg graaft een lijk op.

Een mailtje van Cor Groeneweg. Hij is een voormalige collega van zowel NieuwsNet als de Volkskrant. Het blad Argus heeft hem gevraagd te schrijven over de affaire-Den Boer en de BVD. ‘Wat weet jij er nog van?’ Jacques den Boer was hoofdredacteur van NieuwsNet tot hij onverwacht op straat werd gezet.

perskaart nieuwsnet

Heel weinig, Cor, antwoord ik hem, ‘anders had ik dat wel opgenomen in de stukken over NieuwsNet die ik op mijn website heb gepubliceerd.’ Cor wil toch graag met me praten en er is natuurlijk geen enkel geldig argument te bedenken tegen een biertje op een Amsterdams terras met een sympathieke collega.

Ondertussen probeer ik hem te helpen aan wat namen en adressen van voormalige NieuwsNet collega’s die meer zouden kunnen weten. Een aantal is al overleden: Dirk Ringenoldus, Henk Kesseler, Dirk Kuin. Waar zou Jacques den Boer zijn te vinden? Zijn adjunct John Roozen schijnt ergens in Zeeland te wonen. Verslaggever Michel Thomassen zat voor en na NieuwsNet bij het AD, maar lijkt ook onvindbaar. Economie-redacteur Gerard Driehuis is zo gevonden, maar zegt heel weinig te weten van de gleufhoedenzaak. Verdorie, zouden die spionnen ons alsnog te slim af zijn? 

Maar Cor Groeneweg is een taai en doorbijtende verslaggever. Hij vindt een belangrijke bron in Ronald Kraayeveld, destijds chef buitenland bij NieuwsNet en nu galeriehouder in Noord-Scharwoude, in West-Friesland.

Cor en ik spreken elkaar op het terras van de Engelse Reet in Amsterdam en halen herinneringen op. Thuisgekomen speur ik verder. Ten slotte vind ik de hoofdpersoon in deze spionnenzaak, Jacques den Boer, op de allermakkelijkste manier, gewoon uit de pre-internet journalistieke trukendoos: kijk in het telefoonboek. Hij blijkt daar gewoon in te staan. ‘Die ga ik even bellen’, mailt Cor me. Een paar dagen later stuurt hij me het verhaal toe dat hij voor Argus heeft geschreven. Niet alle sluiers worden opgelicht, maar het is, veertig jaar na dato, onthullend genoeg. Hier volgt zijn verhaal.

Een hoofdredacteur die de BVD vraagt zijn eigen buitenlandredactie door te lichten


Een journalist die zelf naar de AIVD stapt als informant, is dat bijzonder, vragen we ons af na de zaak-Bas van Hout? Niets nieuws onder de zon. Het kan gekker: een hoofdredacteur die de BVD vraagt zijn eigen buitenlandredactie door te lichten op verdenking van Sovjetpropaganda.

Het is bijna veertig jaar geleden, najaar 1979. Ronald Kraayeveld, coördinator buitenland bij het nieuwsmagazine NieuwsNet, zit tegenover zijn hoofdredacteur Jacques den Boer en vraagt hem recht op de man af. “Heb jij de BVD gevraagd de redactie buitenland door te lichten?” Het antwoord was een resoluut ja. “Ik zag paniek in zijn ogen”, vertelt Ronald nu. Binnen 24 uur besluit uitgever VNU zich te ontdoen van Den Boer.

De bron van de onthulling van dit verhaal was een collega-verslaggever die veiligheidsdiensten in zijn portefeuille had. Hoe hij dit wist? Volgens Kraayeveld had de collega het gehoord in ‘kringen van de BVD’, ‘contacten’. Hoe dat kon, blijft een raadsel. Het standaardantwoord van de veiligheidsdienst was altijd: wij vergaren informatie, we geven die niet. Het blijft een raadsel, want een snelle speurtocht naar de ex-collega levert geen resultaat op.

Wat bracht de hoofdredacteur tot de bijzondere stap tegen zijn eigen buitenlandredactie? Kennelijk was die min of meer uitgelokt in de Wassenaarse vriendenkring van Den Boer. Kraayeveld had de chef commentator in Moskou van het Russische staatspersbureau Novosti, Spartak Beglov, aangetrokken als columnist. Dat deed wenkbrauwen fronsen. Waarom een staatspropagandist in het blad in volle Koude Oorlog? De discussie over plaatsing van Amerikaanse kruisraketten in Nederland was destijds op een hoogtepunt.

cor groeneweg
ronald kraayeveld
800px Willem Oltmans 1973

Kraayeveld vond de columnist interessant ‘omdat je zo’n geluid nooit in Nederland hoorde’. Als tegenwicht had hij wisselende diplomaten van de Amerikaanse ambassade uitgenodigd om ook een column te schrijven. Het leidde kennelijk alleen maar tot grotere spanningen. De Oost-Europa-deskundige van de redactie was met een Roemeense getrouwd en een andere buitenland-collega ontving thuis regelmatig een lid van de Russische ambassade.

Kraayeveld informeerde na zijn gesprek met Den Boer direct de redactiecommissie, die prompt om ontslag van de hoofdredacteur vroeg, ‘hij eruit of wij eruit’. Directeur Nico Schrama aarzelde aanvankelijk. Hij wilde eerst de VNU-leiding raadplegen, maar die gaf de redactiecommissie direct gelijk. Den Boer werd binnen 24 uur op non-actief gezet. Door onderhandelingen over een ‘oprotpremie’ duurde het nog geruime tijd voordat het vertrek definitief was.

Wel kwamen Den Boer en de VNU overeen de ware reden van zijn vertrek geheim te houden, zelfs voor de eigen redactie. NieuwsNet was het beoogde paradepaardje van VNU, het moest een Nederlandse Newsweek worden en weekbladen als Vrij Nederland en Elsevier in de schaduw zetten. Kosten noch moeite werden gespaard, maar het blad sloeg niet aan en was in zwaar weer met miljoenenverliezen. De BVD-affaire zou de doodsteek kunnen zijn. Niet lang daarna trok VNU alsnog de stekker uit het blad.

Het geheim lekte toch uit, via de Volkskrant. Ik had bij die krant gewerkt toen ik overstapte naar NieuwsNet, maar keerde er na zes maanden terug – vóór het gedwongen vertrek van Den Boer.  Ik vroeg me vanzelfsprekend af wat de reden was van zijn raadselachtige vertrek. Tot ik een telefoontje kreeg van Ronald Kraayeveld. “Cor, ik moet je iets vertellen, want het kan bij de BVD ook over jou zijn gegaan.” Ik had bij NieuwsNet een interview gemaakt met ondergedoken antimilitaristen. Dat waren totaalweigeraars, die geen beroep wilden doen op de Wet Gewetensbezwaren Militaire Dienst en twee jaar gevangenisstraf kregen. Maar eenmaal in de cel deden ze alsnog een beroep op de wet en werden vrijgelaten in afwachting van behandeling van het beroep. Het bleek een truc om vrij te komen, het beroep op de wet werd weer ingetrokken en ze doken onder. Ik herinner me wel dat ik met Jacques den Boer over het verhaal gesproken heb en dat hij zeer geïnteresseerd was. Dat was toen overigens niet vreemd voor mij: een hoofdredacteur moet altijd interesse tonen in een bijzonder verhaal.

Ik schreef het BVD-verhaal in de Volkskrant en vroeg Den Boer om een reactie. Zijn antwoord: “Het is niet in het belang van NieuwsNet breed uit te meten wat er precies aan mijn vertrek vooraf is gegaan. Ten behoeve van het blad houd ik me aan de afspraak hierover. Ik geef dan ook geen commentaar op dit verhaal.” Nu, veertig jaar later, is Den Boer er wat lacherig over. “Jij gaat het lijk weer opgraven? Nou ik kijk helemaal niet terug, voor mij is het een gesloten boek. Succes.” Overigens was het verhaal toen enkel dat hij zelf naar de BVD gestapt was, niet waarover. Dat geheim is nu in ieder geval opgelost.

Kort voor de onthulling over de hoofdredacteur van NieuwsNet en de BVD had de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) de Kamercommissie voor de inlichtingendiensten om onderzoek gevraagd naar praktijken van de BVD. Publicist Willem Oltmans had de vakbond gemeld dat een BVD’er een hooggeplaatste NOS-televisiefunctionaris had benaderd met de vraag of het NOS Journaal niet wat meer anti-Rusland en meer pro-Amerikaans kon worden gepresenteerd. NVJ-secretaris Gerard Schuijt hekelde de ongezonde belangstelling van de BVD voor journalisten. En over Den Boer: “Het is zijn taak de lezers te informeren en niet de BVD.” Achteraf kunnen we constateren dat de BVD meerdere pogingen heeft gedaan om het nieuwsbeeld in volle Koude Oorlog te laten kantelen.

AdvVolgens veiligheidsdienst-deskundige Roger Vleugels zijn er niet alleen kanttekeningen te maken bij de interesse van veiligheidsdiensten in de journalistiek, maar ook omgekeerd. Vleugels heeft indertijd veel gesprekken gevoerd met hoofdredacteuren om tot een soort code/protocol te komen hoe de journalistiek moet handelen als het gaat om contact met diensten. Zijn ervaring is dat je hiermee snel op lange tenen trapt en de journalistiek geneigd is in ontkenningen te schieten. Vier jaar geleden is hij daarom afgehaakt met zijn pogingen. Volgens eigen onderzoek van Vleugels worden jaarlijks ‘meerdere tientallen’ journalisten benaderd. Hij baseert dat onder meer op Duits onderzoek, waarin enkel contacten van veiligheidsdiensten met mediacorrespondenten zijn nagegaan, en dat waren er al tegen de honderd. Volgens Vleugels is het niet alleen informatie die diensten zoeken, maar worden media-analyses ook gebruikt voor een ‘second opinion’ als toets op de eigen analyses. Een enkel incident, concluderen we, zal de diensten nooit hinderen interesse te behouden in media. 

Website opiniekrant Argus

Dit is deel 3 in een serie van 4 over mijn belevenissen bij het verdwenen nieuwsmagazine NieuwsNet

 

Copyright © 2015-2024 Martin Rep | Radboudlaan 14 | 1402 XP  Bussum